Voedselver­pakking: nieuwe wetten, nieuwe kansen

Met welke trends en ontwikkelingen krijgt de voedselverpakkende industrie te maken. Veranderingen in wetgeving hebben een grote invloed. Wat vraagt de markt, hoe speel je daarop in? Wat wordt de grootste uitdaging voor de komende jaren?

“Veel veranderingen waarover al jarenlang wordt gesproken, worden nu realiteit. Er komt een tsunami aan nieuwe wetgeving op het verpakkende bedrijfsleven af,” begint Rob Verhagen, Sustainability Director bij de OPACKGROUP. Hij zit om de tafel met Jan Zwaan, directeur Espera Nederland, fabrikant van weeg- en etiketteerapparatuur die levert aan verpakkers van verse levensmiddelen en Eelco van Schaik, Area Sales Manager Repak, producent en leverancier van dieptrekverpakkingsmachines. Samen nemen ze, ieder vanuit de eigen expertise, de belangrijkste trends en ontwikkelingen voor de verpakkende voedingsindustrie onder de loep.

Nieuwe wetgeving

 “Voorheen was de wetgeving rondom verpakking relatief eenvoudig,” vertelt Rob. “Verpakkers moesten zich houden aan de ‘Essentiële eisen’ uit 1994. Een verpakking moest veilig zijn, en zowel de hoeveelheid materiaal als de milieu-impact ervan moest je minimaliseren. Er werd jarenlang echter nauwelijks op gehandhaafd. Dat is veranderd. In 2021 legde de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) de eerste boetes op voor verpakkingen die niet aan de wet voldeden; dat was voor veel te zware glazen flessen.” 

Hij vervolgt zijn opsomming met de tariefdifferentiatie van het Afvalfonds die is ingevoerd, de Nationale Circulaire Plasticnorm die mogelijk in 2027 ingaat, en de ingrijpende Europese ‘Packaging & Packaging Waste Regulation’ (PPWR) die bijna rond is. “Er is nog discussie over de precieze inhoud van die laatste, maar vaststaat dat recycleerbaarheid de standaard wordt. Inzet van recyclaat in plastic verpakkingen wordt genormeerd.  Koffiepouches, theezakjes en stickertjes op groente en fruit bijvoorbeeld moeten straks composteerbaar zijn. De totale hoeveelheid plasticafval moet verminderen: in 2030 al met 5% en die doelpercentages worden daarna steeds strenger. Een aantal verpakkingen, zoals de kleine verpakkingen in restaurant dining, worden helemaal verboden. Ook komen er concrete doelstellingen op hergebruik en hervulbaarheid. De hamvraag voor de voedselverpakkers is: is mijn huidige verpakking toekomstbestendig?”
Eelco van Schaik: “Wij merken wel dat bedrijven afwachten. Niet iedereen wil voorop lopen en daarmee de hoofdprijs betalen. Veel kiezen er bewust voor om nog níet te hoeven kiezen, in afwachting van wat de markt en wetgeving doen. Ze investeren wel, en kiezen nu voor een machine die veelzijdig inzetbaar is en hen de mogelijkheid geeft om pas láter een definitieve keuze te maken voor een andere verpakkingsvorm en/ of duurzamer materiaal.”
Rob betwijfelt of afwachten verstandig is: “Overstappen naar andere verpakkingsmaterialen neemt zo 2 à 3 jaar ontwikkelingstijd in beslag. Misschien moet je er inderdaad een nieuwe machine voor aanschaffen, en je marketing & sales aanpassen. Tja, dan moet je nu echt wel aan de bak, anders haal je de wettelijke doelstellingen niet.”

Uitdagingen

Jan Zwaan ziet door de reduce/reuse/recycle-eisen, toch al veel verpakkingen veranderen. “Dat brengt allerlei nieuwe uitdagingen met zich mee, ook voor het etiketteren. Het vervangen van een papieren etiket door een kunststof exemplaar kan prima, maar misschien heb je wel een andere verpakkingsmachine nodig. De supermarkten, met name de leidende drie, dicteren heel erg welke kant het opgaat. Een voorbeeld? Neem de Nutriscore. Of de gewijzigde gehaktverpakking van een traysealschaal naar een zakje.”
Rob: “Die transformatie leverde wél 70% reductie in gewicht op!”

Voor de consument is een andere verpakking vaak eventjes wennen, maar dat wen-proces haalt het niet bij het veranderproces dat de producent én keten moet ondergaan; daarover zijn de drie het roerend eens. Eelco: “Er moet een nieuwe verpakkingslijn komen, een nieuw vulprincipe, andere kwaliteitsprocedures. De primaire functie van de verpakking moet natuurlijk overeind blijven. We kunnen wel naar duurzame oplossingen gaan, maar als de verpakking geen goede bescherming geeft in de logistieke keten, krijg je voedselverspilling, materiaalverlies, uitval en afkeur. De hele logistieke keten moet daarom op de nieuwe verpakking zijn ingericht. Marketing, sales en totale distributie moeten erop aansluiten.”
Jan: “Een zakje vormt ook een uitdaging voor het etiketteren. Een rechthoekige topsealverpakking is relatief makkelijk van alle zijden te voorzien van informatie, een zakje heeft heel andere producteigenschappen, soms ook een andere verpakkingssnelheid. Daar moet je dan de applicatie-technologie op aanpassen, inclusief het aspect van het identificeren. Onze machines zijn in staat om ook bij hoge snelheid accuraat te etiketteren op verpakkingen met afwijkende geometrie.”

Recyclebare folie

Al die veranderingen kosten tijd en geld. Is dat een goede reden om het maar niet te doen? “Zeker niet!” vindt Rob: “Deze transitie vraagt om een integrale benadering. Het is essentieel dat álle partijen in de keten, van machinebouwer tot de logistiek, van de retailers tot het verpakkend bedrijfsleven, en alle afdelingen binnen het bedrijf; dus zowel de marketing- als de inkoopafdeling, de operators en kwaliteitsmedewerkers, veel meer gaan samenwerken, om de werkelijke totale kosten goed te kunnen bepalen. Misschien is een duurzamer materiaal in aanschaf duurder, maar als je daarmee een flinke tariefreductie kunt krijgen bij jouw uitgebreide producentverantwoordelijkheid, worden de totale kosten lager.” Hij doelt daarbij op de nieuwe recycleerbare barrièreverpakking, geschikt voor voeding, die zijn bedrijf sinds 2022 op de markt brengt: “In het verleden gebruikten we veel complexe laminaten (met verschillende polymeren), omdat die onder meer betere barrière-eigenschappen hadden en een goede doorprikweerstand. Het nadeel van die materialen is dat ze niet, of slecht recycleerbaar zijn. We hebben ontdekt dat, door polyethyleen op een slimme manier te ‘verstrekken,’ dit materiaal andere eigenschappen krijgt: het verandert van amorf naar kristallijn. De barrière-eigenschappen, transparantie en doorprikweerstand verbeteren daarmee aanzienlijk. Dit verstrekte polyethyleen lamineren we tegen een gewone polyethyleen. Daarmee ontstaat een materiaal met de eigenschappen van complexe laminaten, alleen nu van een monomateriaal. Het is recycleerbaar en draagt bij aan gewichtsreductie.”
Op de vraag of dit materiaal ook op bestaande verpakkingsmachines draait, reageert hij met: “Jazeker, en dat is ook precies waarom die ketensamenwerking zo belangrijk is! Bij het verwerken van PET-PE staan de meeste machines ingesteld op 160, 165 graden. Met onze folie ligt die temperatuur een stuk lager. Dat betekent niet alleen energiewinst, maar ook dat je je operators moet trainen en de machine-instellingen moet veranderen, dus dat je met de machineleverancier moet samenwerken om dat goed op te pakken.”

Ketentransparantie

Een andere trend die veel invloed heeft op het verpakkende bedrijfsleven, is de toename van het aantal productvariaties, zo benoemt Jan. “Meerdere productiebatches en just-in-time produceren zorgen voor meer omschakelingen. Er zijn meer momenten waarop er iets fout kan gaan. En dat gebeurt, kijk maar naar het aantal meldingen van de NVWA over foutief geëtiketteerde producten. Dit jaar focust de NVWA bovendien op een juiste declaratie van allergenen.” Hoe belangrijk dat is, ondervindt hij met zijn noten-allergie dagelijks. Hij weet: een verkeerde declaratie kan zomaar levensbedreigend zijn. Samenvattend vervolgt Jan: “Door aangescherpte wetgeving, waaronder verscherping van de datumdeclaratie THT (Tenminste Houdbaar Tot) en TGT (Tenminste Gebruiken Tot), verregaande voorschriften ten aanzien van de declaratie van voedingswaarden en van allergenen, én de wensen en eisen van de grote supermarkten, is de grootste uitdaging in het etiketteren  ervoor te zorgen dat de juiste informatie op het juiste moment op de juiste plaats op de verpakking komt. Ketentransparantie wordt daarbij steeds belangrijker.” 

©Markus Mainkas/Shutterstock.com

Wat nodig is om fouten te voorkomen, betoogt Jan, zijn machines die je automatisch per order kunt omstellen én een systeem waarin je ordergestuurd vanuit één centrale database werkt. “Het is al lang een vereiste dat je exact al je ingrediënten kent. Nu is dat ook essentieel voor het kunnen calculeren van de NutriScore.” Hij verwacht dat die informatie er in de toekomst ook (deels) digitaal op mag. Sterker, dit wordt door een supermarktketen in Duitsland zelfs geëist. “Op iedere foodverpakking moet een dynamische 2-D code staan voor tracking en tracing. Iedere individuele batch, of zelfs een enkele verpakking krijgt een unieke code. Door transparant te zijn over de keten kan je je verpakker of producent onderscheiden. Digitalisering is een vereiste om die transparantie te bieden.” 

Personeel

Maar er is nóg een belangrijke reden waarom investeren in automatisering en digitalisering belangrijk is. Jan: “Er wordt steeds minder handmatig ingepakt. Enerzijds omdat handjes schaars zijn in Nederland, maar ook omdat je daarmee het aantal fouten behoorlijk kan reduceren. De informatie die op het etiket moet, komt dan van een centraal gelegen systeem. Dat is gekoppeld aan de controlesystemen; voor het verifiëren van het juiste gewicht, de juiste ingrediënten, het aanbrengen van juiste NutriScore, het declareren van de juiste allergenen. Dit is alleen te realiseren met verregaande digitalisering en automatisering. Die trend is onomkeerbaar en al lang geleden ingezet.”
Eelco wil graag inhaken op de personeelsuitdagingen van nu: “Foodbedrijven werken steeds vaker met uitzendkrachten. Die blijven vaak niet lang, en moeten in korte tijd veel leren, dikwijls zijn er taalbarrières. Machines die eenvoudig te bedienen zijn, makkelijk en snel om te stellen en eenvoudig te reinigen, dragen dan extra bij aan het verminderen van stilstand, dus ook aan reductie van verlies. Het bedieningsscherm, de HMI, maken we mede daarom zo intuïtief mogelijk. We zijn nu volop bezig met een nieuw design van de machine. Eenvoud en zorgen voor minimale stilstand zijn daarbij de belangrijkste doelen. We realiseren ons heel goed dat een machine slechts een middel is om het échte doel van onze klant te bereiken: een productiemanager wil aan het eind van de dag gewoon conform de richtlijnen en planning alle producten netjes de deur uit hebben. Hoe meer hij ‘in control’ is, hoe meer rust dat geeft. Digitalisering helpt om zaken te monitoren en te borgen, en het proces daarmee te bewaken.”
“Uiteindelijk wil de klant een perfecte verpakking hebben. Dat is een samenspel tussen verpakkingsmachine en verpakkingsmateriaal. We nodigen onze relaties die op zoek zijn naar andere verpakkingen, daarom uit in ons Experience Center om verschillende materialen en verpakkingsvormen te komen testen. Uit een folder verkopen is één, maar werkelijk met een fysieke verpakking waarin jouw kip of kaas zit de deur uitlopen, geeft een heel andere indruk. Zo heb je direct wat om te laten zien aan de andere beslissende stakeholders. Wij merken dat bij al die wettelijke verplichtingen een mooie uitstraling essentieel blijft. Anders verkoop je simpelweg het product niet.”

De uitdagingen zijn groot: voedselverpakkers moeten ervoor zorgen dat de verpakkingen die ze in het systeem brengen aan enorm veel eisen voldoen. Sommige wettelijke eisen botsen met elkaar; lees daarover meer in het artikel 'Recyclen in 2024: Veranderingen door nieuwe wetgeving'. Andere wetgeving stuwt de transformatie juist dezelfde richting op. Rob: “De tariefdifferentiatie, de uitgebreide producentenverantwoordelijkheid, CO2-heffing, verpakkingsbelasting, wetten die voorkomen dat er duurzame claims worden gemaakt die dat niet zijn, aankooprichtlijnen, wetgeving op toegevoegde hulpstoffen in verpakkingen.” Hij kan nog wel even doorgaan. “Ja, het is veel”, geeft hij toe. “Maar als we naar een betere, leefbare wereld toe willen, móeten we dingen veranderen. Wetgeving zorgt ervoor dat iedereen dat op dezelfde manier doet. Die duidelijkheid zal ons vooruit helpen. Het zet de stip op de horizon waar we naartoe kunnen bewegen.”