Data naar impact: duurzaam­heid in ketens en verwerking

Je zet met jouw bedrijf vol in op duurzaamheid. Dat is mooi natuurlijk. Maar hoe maak je jouw inspanningen ook inzichtelijk voor de buitenwereld? Welke maatregelen dragen vooral bij aan het verlagen van de uitstoot? En hoe weet je met welke ingrepen je de meeste impact maakt? Niet alleen jijzelf verlangt antwoord op dit soort vragen; ook consumenten, de markt en overheid eisen transparantie. Een nieuwe tool kan daarbij helpen.

Het is een grote uitdaging voor bedrijven: aantonen dat jouw bedrijf, de keten en verwerking, wérkelijk duurzaam zijn. Het kwantificeren van duurzaamheid, en mogelijke interventies om die te vergroten, vragen om inzicht en data; vooral heel veel verschillende data. Het gaat om informatie over de impact van grondstoffenproductie en -transport, over de processen voor verwerking en bewaring, over het soort verpakkingen, et cetera.

Deze data blijkt maar beperkt bij bedrijven aanwezig. Bekende impact-rekenmethodes, zoals de levenscyclusanalyse (LCA), maken wel gebruik van gedetailleerde data en bepalen nauwkeurig de impacts, maar ze kennen ook beperkingen. Zo vraagt het interpreteren van de resultaten kennis, richten de methodes zich veelal op een bestaande situatie en geven ze geen inzicht in de effecten van de maatregelen die je wil nemen om te verduurzamen. Om het allemaal wat makkelijker te maken, ontwikkelde Wageningen Food & Biobased Research een nieuwe rekentool. Met deze ‘AgroChain Greenhouse gas Emission calculator’ (ACE calculator) schat je niet alleen de footprint van een levensmiddel, maar ook het effect van de interventies die je zou willen nemen daarop. 

De ACE calculator

De ACE calculator kwantificeert impactdata in de keten, inclusief de CO2 footprint, energie- en waterverbruik van diverse gewassen en grondstoffen uit verschillende herkomstlanden en er is data in opgenomen over onder meer transport, verpakkingen, geconditioneerde opslag, diverse verwerkingsstappen, hulpstoffen en verschillende soorten energiebronnen. Je kunt het bestand aanvullen met bedrijfsspecifieke data, zoals gegevens over transportafstanden, duur van geconditioneerde opslag en energie- en waterverbruik van verwerking. Het is natuurlijk belangrijk dat de data zo goed mogelijk aansluit bij de praktijk.

Voor de voedingsindustrie is de calculator te specificeren op activiteiten en processen in verwerking. Zo kunnen meerdere grondstoffen samengevoegd worden zodat ook samengestelde producten te analyseren zijn en is bij fractioneringsstappen toerekening van de resulterende impacts aan een levensmiddel op verschillende manieren mogelijk. Dit is met name van belang voor die keten en verwerking waarbij nevenstromen ontstaan. Toekenning op basis van volume, economische opbrengsten en/of het vervangen van een bestaand materiaal behoort tot de mogelijkheden.
Voor onderdelen van de keten waarvoor een bedrijf geen data heeft, worden indien gewenst, schattingen van de mogelijke impact gemaakt. In de berekeningen wordt gecorrigeerd voor voedselverliezen in de keten.
Om te bepalen wat de gevolgen zijn van mogelijke maatregelen of interventies, bevat de ACE calculator functionaliteiten waarmee je de effecten van alternatieve ketens en/of verwerkingsprocessen kunt analyseren. De calculator bevat onder andere data voor variaties in vorm van het eindproduct (bijvoorbeeld een slurry in plaats van een poeder), ingrediënten (bijvoorbeeld een plantaardig ingrediënt of een minder zuiver ingrediënt), energiebronnen, verpakkingsmaterialen, technologieën voor verwerking, opslagmethodes, transportmodaliteit, herkomstlanden, keteninrichting en end-of-life opties (inclusief voor reststromen en verpakkingsmaterialen).

De uitkomsten die uit de ACE calculator rollen, laten zien welke parameters de resultaten het meeste beïnvloeden, en welke activiteiten, grondstoffen en andere materialen het meeste bijdragen aan jouw impact op duurzaamheid. Deze aspecten kunnen zowel binnen als buiten de scope van jouw bedrijf vallen. 

Water- en energiereductie

Energiereductie en de verlaging van de CO2 uitstoot zijn al jarenlang belangrijke doelen van de Nederlandse levensmiddelenindustrie. Daar is de afgelopen tijd ook de beschikbaarheid van water van de juiste kwaliteit bijgekomen. Om deze doelen te behalen, zijn er diverse oplossingen. Zo leidt het koppelen van warmte- en koudestromen, het gebruik van warmtepompen en andere alternatieve technologieën voor energie-intensieve processtappen tot aanzienlijke reductie van zowel energie- als waterverbruik. Deze mogelijkheden kunnen in de duurzaamheidsanalyses meegenomen worden.

Verduurzamen vereist samenwerking

Duurzaamheid is een breed begrip. Er zijn veel factoren waarop je kunt schakelen. Het is goed om je bewust te zijn van het feit dat om een bepaald aspect van duurzaamheid te verbeteren, dat kan samengaan met negatieve effecten op andere duurzaamheidsdimensie. Betrek verschillende disciplines uit jouw bedrijf bij de duurzaamheidsstrategie; identificeer je eventuele knelpunten en maak samen de beste keuzes in verduurzaming voor jouw bedrijf. Hetzelfde geldt voor de keten: structurele verduurzaming vraagt om samenwerking, om de juiste maatregelen te identificeren en te realiseren. Het kwantificeren van de impact en te realiseren, en hoe je deze door interventies verder kunt verlagen, resulteert in objectieve inzichten hoe je kunt bijdragen aan het versnellen van verduurzaming.

Casestudie Appelsap

Met de ACE calculator is onderzocht of lokaal geproduceerd appelsap verpakt in glazen flessen een lagere impact heeft dan appelsap gemaakt van een concentraat uit Polen verpakt in Tetrapacks. Het sap uit het concentraat heeft een langere keten en meer processtappen vergeleken met appelsap uit Nederland. Beide ketens zijn gemodelleerd in de ACE calculator. De CO2-equivalenten impact en energie-en waterverbruik zijn geanalyseerd. Dit leidde tot de volgende conclusies:

• De impacts van lokaal geproduceerd appelsap of appelsap uit concentraat verschillen niet veel.
• De grootste impact in CO2 footprint wordt veroorzaakt door appelproductie in boomgaarden.
• Het gebruik van glazen verpakkingen heeft een significant hogere impact door het hoge energiegebruik bij glasproductie.
• Transport in de keten draagt beperkt bij aan de impacts.
• De verschillen tussen de waterfootprints zijn een gevolg van irrigatie in Nederland ten opzichte van voornamelijk neerslag in Polen in de boomgaarden.

Op basis van de impacts kunnen de volgende aspecten aan reductie bijdragen:

• Voor het lokaal geproduceerde appelsap: gebruik van Tetrapack, vermindering van de verliezen in de verwerking van de appels en verhoging van het saprendement.
• Voor het appelsap uit concentraat: gebruik van een andere transportmodaliteit, en verdere optimalisatie van het concentratieproces en van de conversie naar het sap.
• Voor beide ketens draagt verwaarding van de reststromen naar voedseltoepassingen in plaats van naar veevoer bij aan reductie van de impacts.

Koolstofvoetafdruk in kilogram CO2-equivalenten per liter sap voor appelsap uit een internationale keten (concentraat uit Polen), voor appelsap van appels uit Nederland afgevuld in glazen flessen (lokaal NL) en voor appelsap van appels uit Nederland afgevuld in drank kartonnen (lokaal NL, Tetrapack).

Oproep

Wil je zelf aan de slag? Een beperkte versie van de tool gericht op CO2 impact is beschikbaar op de site van de WUR. Heb je interesse in het prioriteren van maatregelen die jou helpen te verduurzamen door het verkrijgen van inzicht in de interventies die het beste bij jouw specifieke product en keten passen? Sluit je dan aan bij het Kennis op Maat initiatief ‘Duurzaamheid Begrepen’ waarin casestudies van bedrijven uitgewerkt worden met de meest actuele ACE calculator. Neem hiervoor contact met ons op.

wur.eu/sustainability-food-chain