Biofilm is een tijdbom

Biofilm is niet te ruiken of te voelen, niet te traceren met gebruikelijke metingen zoals ATP of Agar plaatjes, en niet te verwijderen met traditionele reinigings- en desinfectiemiddelen. Maik van Leijden van Christeyns: “Biofilm is een tijdbom.” 

Je werkt al jaren met een vaste groep schoonmakers en dezelfde reinigings- en desinfectiemiddelen. Je fabriek is fantastisch schoon... en ineens meet je toch een microbiologische vervuiling in je eindproduct zoals Listeria, Salmonella of Campylobacter. Je spreekt er je schoonmakers op aan, kiest andere of sterkere reinigingsmiddelen, en weg is het. “Beter gezegd: weg lijkt het. Want na enige tijd meet je wéér microbiologische afwijkingen. Dan is het goed mogelijk dat je ergens in het productieproces te maken hebt met biofilm.” Aan het woord is Maik van Leijden, Sales Manager Food Hygiëne bij Christeyns. Hij heeft ruim twintig jaar ervaring in de voedselverwerkende industrie en legt uit hoe een biofilm zich kan openen waardoor de daaronder liggende bacteriën vrijkomen, maar zich ook weer kan sluiten. “Gesloten lijkt alles in orde, maar eigenlijk heb je te maken met een tijdbom.” 

Bacteriële nederzetting

Een biofilm ontstaat doordat allerlei bacteriën en pathogenen zich op een oppervlak hechten en zichzelf vervolgens beschermen door een organische polymeerlaag te ontwikkelen. Maik: “Zie het als een bacteriële nederzetting; de biofilm is het ‘huis’. Zolang de deur dicht is en de bacteriën ‘binnen blijven’ merk je daar niets van. Met een Agar- of swapcontrole meet je als het ware ‘op het huis’. Daarom zal je dan ook geen bacteriële vervuiling meten.” 

Biofilm sneltest 

Christeyns heeft een sneltest ontwikkeld om een biofilm aan te tonen: TBF 300. Dit is een kleurstof die zich in enkele minuten hecht op de polymeerlaag van een biofilm. Maik: “We sprayen het schuim op open RVS voedselcontactpunten, laten het vijf minuten inwerken en spoelen het dan af. Alleen waar biofilm zit, zie je een roze verkleuring. Een biofilmaudit moet uitgevoerd worden op een brandschoon RVS oppervlak. Dat betekent dat er vooraf grondig schoongemaakt moet worden met alkalische reinigingsmiddelen, gevolgd door een extra zure reiniging. Tot slot moet er gedesinfecteerd worden. Dan zou het oppervlak helemaal vrij moeten zijn van organisch en anorganisch vuil en micro-organismen. Daarna kunnen we met TBF 300 een biofilmaudit uitvoeren op open RVS oppervlakken.”

Biofilm verwijderen 

Om een biofilm te verwijderen moet je eerst de beschermende polymeerlaag afbreken, legt Maik uit. “Dat doe je met reinigingsmiddelen op basis van enzymen. Dat zijn natuurlijke eiwitten. Enzymen zetten zo’n polymeerlaag om in wateroplosbare deeltjes. De onderliggende bacteriën die dan vrijkomen, dood je af met een dubbele dosis desinfectiemiddel. Wij hebben een curatief protocol ontwikkeld om biofilm te verwijderen: een combinatie van enzymatische en conventionele reinigingsmiddelen. Na vijf tot acht reinigingen is de biofilm weg. Daarna controleren we dezelfde plekken weer met TBF 300 om aan te tonen dat de biofilm is verdwenen.”

Nieuwe biofilm voorkomen

Een biofilm kan zich altijd opnieuw ontwikkelen. Daarom werkt Christeyns na het curatieve biofilmprotocol met een preventief protocol van zes maanden. In die periode werk je bij de dagelijkse reiniging gewoon met je conventionele middelen en eens per week met enzymatische producten om eventuele opbouw van biofilm te voorkomen. Maik: “In die periode voeren we drie keer een biofilmaudit uit om aan te tonen dat de biofilm nog steeds weg is.” 

Voordelen enzymatische reiniging

Er wordt wel eens gedacht dat enzymen gevaarlijk zijn. Maar dat is niet waar, benadrukt Maik. “Ze zitten zelfs in ons speeksel. Enzymen zijn pH neutrale eiwitten, geproduceerd door gisting en volledig biologisch afbreekbaar. Ze vernietigen elke organische stof en zetten deze om in kleine wateroplosbare resten. Andere bacteriën zetten die resten tijdens het waterzuiveringsproces om in natuurlijke bestanddelen. Omdat enzymen de bacteriële activiteit versnellen en het afvalwater zuiveren, is enzymatisch reinigen aanzienlijk beter voor het milieu. Bijkomend voordeel is dat ze werken op lage temperaturen van 40 tot 50°C. Wij zien enzymen als een aanvullende oplossing voor de complexe hygiëneproblematiek waartegen de voedselindustrie zich moet wapenen. Naast het verlaagde risico op voedselbesmettingen, dragen enzymen ook bij aan een duurzaam beleid.”  

Bestrijding in de praktijk

De uitvoering van het biofilmprotocol, inclusief de audit om biofilm aan te tonen, gebeurt onder begeleiding van Christeyns, vertelt Maik. “De reinigingsstappen voer je als bedrijf zelf uit, daarvoor worden medewerkers eerst uitvoerig getraind. Gedurende het preventieve protocol van zes maanden zorgen wij voor de tussentijdse audits en controleren we samen met de kwaliteitsdienst van het bedrijf de microbiologische resultaten. Zo houden we samen alles goed in de gaten om biofilm buiten de deur te houden.”

www.christeyns.com