Wat krijgen we voor onze kiezen?

Wat komt er het pad van de voedingsindustrie de komende jaren? Welke maatschappelijke ontwikkelingen gaan de foodsector sterk beïnvloeden? Wat zijn  aanjagers voor innovatie? Wij zetten drie belangrijke thema’s voor je op een rij: verduurzaming, digitalisering en gezondheid

Wat zijn de grote aanjagers voor innovatie en verandering in de voedingssector?

• In 2050 leven er 9 biljoen mensen op aarde, en zal de wereldwijde vraag naar voedsel met 60% zijn toegenomen. (A time to act –Climate Action and the Food and health industry- cijfers september 2015)
• In 1960 was 1 hectare land beschikbaar om 2 mensen te voeden. In 2050 is de druk aardig toenomen en moet eenzelfde stuk land 5 mensen kunnen voeden.
• Natuurlijke hulpbronnen, waar voedselproductie afhankelijk van is, zullen onder toenemende druk komen te staan om tegemoet te komen aan de groeiende vraag naar voedsel.
• Klimaatverandering zal de kans vergroten op meer extreme temperaturen en onvoorspelbare weersomstandigheden (orkanen, overstromingen, langdurige droogte of juist regenval). Dit zal zeker invloed hebben op de voedselproductie.
• De verwachting is dat China in 2030 de plaats van de VS heeft ingenomen als de grootste economie ter wereld
• In 2050 zullen de top 3 economieën van de wereld (China, de VS en India) ieder rijker zijn dan de daarop volgende 5 (Indonesië, Japan, Duitsland, Brazilië en Mexico) samen.  
• Smart Industry is in opkomst. Dat zal ook in 2016 een krachtige motor zijn achter tal van innovaties in automatisering en robotisering.  

Thema: Verduurzaming

Duurzaamheid en de zorg om het klimaat is wereldwijd met stip het belangrijkste thema voor 2016. Een thema dat onlosmakelijk verbonden is met de voedselproductie. "Innovatie is de sleutel tot duurzame voedselzekerheid”, benadrukte Commissaris Hogan in zijn speech bij de opening van het ‘FoodDrinkEurope Congress 2015 tijdens de Wereldtentoonstelling in Milaan. “Door innovatie kunnen we hulpbronnenefficiëntie verbeteren, ons aanpassen aan klimaatverandering en de voedselveiligheid, -diversiteit en -kwaliteit verbeteren, met behoud van de concurrentiekracht van de agri-food sector en het scheppen van meer en betere banen in plattelandsgebieden."  

“Het in Parijs gesloten klimaatakkoord kan een keerpunt voor de toekomst van onze planeet vormen,” zei EP-voorzitter Martin Schulz bij aanvang van de plenaire vergadering in Straatsburg op 14 december 2015. Hij verwelkomde de deal als "baanbrekend en trendsettend", maar onderstreepte dat nu de daad bij het woord gevoegd moet worden. "Het is een wereldwijd akkoord omdat nu - voor het eerst - elk land in de wereld heeft toegezegd mee te zullen doen in de aanpak van klimaatverandering. En het is baanbrekend omdat iedereen de noodzaak erkent om de opwarming van de aarde onder de 2 graden Celsius te houden. Bovendien is de overeenkomst trendsettend, omdat het doel is de planeet klimaatneutraal te maken in de tweede helft van deze eeuw. Er wordt dus niet meer broeikasgas uitgestoten dan de aarde aan kan,” aldus Schulz. De algemene noodzaak voor verduurzamen raakt vele branches, maar de voedselproductie lijkt wel het meest onder vuur te liggen; vooral de productie van vlees en zuivel kunnen rekenen op een constante stroom aan kritische geluiden.  

Marketinginstrument

Duurzaamheid is ook een marketinginstrument. ‘Foodretailers en foodservicebedrijven zijn voortdurend op zoek naar onderscheidend vermogen in hun formule. Duurzame producten kunnen daarbij helpen,” staat in de sectorupdate ‘Duurzaam produceren in food, what’s next?’ dat ABN-AMRO in december 2015 publiceerde. De bank verwacht dat ‘duurzaam bouwen’ binnen het thema ‘duurzaam produceren’ komend jaar meer aandacht gaat krijgen. ‘Steeds meer retailers en foodservicebedrijven zullen bij de beoordeling van hun leveranciers óók de stappen die ondernemers zetten in het realiseren van een duurzame bedrijfslocatie laten meewegen,’ zo voorspellen de schrijvers van het rapport. Een belangrijke drijfveer om duurzaam te produceren is het verlagen van de operationele kosten: ‘Binnen de voedingsmiddelenindustrie is dit bijna noodzakelijk om concurrentiekracht te behouden of te vergroten. Duurzaam gecertificeerde nieuwe gebouwen laten vaak een reductie in energiekosten zien van meer dan 20%.’ Goed nieuws voor de ondernemer is dat duurzaamheid fors wordt gesteund door de overheid: er zijn diverse financiële stimuleringsmaatregelen die een duurzame bedrijfslocatie dichterbij brengen.

Climatarian

De New-York times zette onlangs zelfs de term ‘Climatarian’ in de top 10 van nieuwe en actuele foodconcepten. Dan nuttig je ‘voeding waarbij het primaire doel is de klimaatverandering te keren’. Dit omvat het eten van lokaal geproduceerd voedsel (om energie voor transport te reduceren), je verkiest varkensvlees en gevogelte boven rund en lam (om gas-emissie te beperken) en je gebruikt ieder deel van de ingrediënten (appelklokhuizen, kaasrandjes) om voedselverspilling tegen te gaan.

Thema: Online

De wereld ontwikkelt zich steeds sneller digitaal; we regelen, werken en doen steeds meer online. Het aantal online shoppers neemt nog steeds toe. Uit onderzoek van CBS (24 juli 2015) bleek dat in 2014 10,4 miljoen internetgebruikers wel eens online wat hadden gekocht. Vooral het aantal frequente e-shoppers is de laatste jaren gestaag toegenomen, van 3,9 miljoen in 2005 tot 7,9 miljoen in 2014. De online omzet van de detailhandel groeide in het eerste kwartaal van 2015 zelfs harder dan de totale omzet van de detailhandelssector.

Tijdens de Consumer Electronics Show in Las Vegas werd in januari een mobiele applicatie gelanceerd waarmee je vanuit een koelkast direct je boodschappen kunt bestellen en betalen. Digitalisering is een belangrijke driver achter veranderingen in bedrijfsleven. De voortschrijdende digitale transformatie kan dan ook als een voortdurende vorm van en bron voor innovatie worden gezien. En innovatie is noodzakelijk, zeker als het over het bouwen en onderhouden van software gaat die morgen ook nog werkt. Veroudering van software tast de duurzaamheid en betrouwbaarheid van onze digitale infrastructuur aan. Het maakt die digitale infrastructuur kwetsbaar voor moedwillige aanvallen van buitenaf. En daar ligt gelijk de keerzijde van de euforie over de onbegrensde mogelijkheden: Big Data zijn geld waard. De verwachting is dat er wel eens een hevige strijd kan gaan losbarsten over de eigendomsrechten ervan.

‘Big Data’ is een van de grote thema's van de Nationale Wetenschapsagenda (NWA) die eind november 2015 werd gepresenteerd. Deze agenda heeft als doel de wetenschap in Nederland op een hoger plan te krijgen. Hoe we een balans moeten vinden tussen informatie ­ vrijheid en privacy is een belangrijke onderzoeksvraag. In de vraagstelling wordt gesteld dat informatievrijheid de maatschappij veel nieuwe mogelijkheden en kansen biedt, bijvoorbeeld in de opsporing van criminaliteit via Big Data, of bij de toegang tot medische informatie voor het gebruik in onderzoek. Aan de andere kant roept informatievrijheid ook tal van nieuwe vragen op: wie heeft toegang tot welke data en wie beheert ze? Bij wie ligt het eigendom van de opgeslagen gegevens? Hoe kunnen we misbruik voorkomen? Kunnen we privacy garanderen via een juridisch instrumentarium of door technologische ingrepen?

Wetgeving

Onlangs werd, na ruim drie jaar onderhandelen op Europees niveau, een voorlopig akkoord op de nieuwe Europese privacywet getekend. Met een streng pakket aan maatregelen wil Europa ervoor zorgen dat de burger weer de controle krijgt over zijn (Big) data. Bedrijven die hier niet aan mee willen werken, riskeren torenhoge boetes en bedrijven die hier niet aan mee kunnen werken, zullen op termijn van de markt verdwijnen. De maatregelen leiden tot een toename aan regeldruk, en voor veel bedrijven wordt het een grote uitdaging om op tijd daaraan te voldoen. Alle Europese bedrijven worden verplicht om veel meer inzicht te geven in hun processen en data. Als er gegevens op straat komen te liggen, moet het bedrijf dat binnen drie dagen melden. Grotere ondernemingen moeten op zoek naar een Data Protection Officer (DPO). Als ze hier niet aan voldoen, kunnen ze boetes krijgen die kunnen oplopen tot 4% van de wereldwijde jaaromzet met een maximum van 20 miljoen euro.

Nieuwe concepten

Het LEI stelde vorig jaar in het Landbouw Economisch Bericht 2015 dat de Nederlandse land- en tuinbouw veel meer kan inspelen op online verkoop van voedsel. Naar  verwachting groeit de online markt naar 25% van de totale markt in 2020, zo meldde het LEI. Het instituut constateerde dat ‘de agrofoodsector zich vaak nog richt op één afzetkanaal, terwijl de consument al soepel schakelt tussen on- en offline aankoop. Die trend biedt de sector nieuwe kansen. Zo kunnen boeren en tuinders naast een fysieke winkel op de boerderij een online bezorgdienst beginnen.’ Deze online markt vraagt wel om andere vormen van samenwerking en nieuwe concepten die de online verkoop en thuisbezorging ondersteunen. Belangrijkste uitdagingen zijn een efficiënte logistiek en gekoeld transport. Nederland is geen voorloper in de online verkoop van voedsel. In omringende landen, zoals Engeland, wordt al meer voedsel op internet verkocht. Voedsel kopen ín de winkel wordt een keuze, aldus het LEI.

Thema: Gezondheid

Gezonde voedingsmiddelen gelden al jarenlang als een trend, maar die trend wordt alleen maar sterker. Streekproducten en verse producten krijgen steeds meer aandacht. Onderzoeken naar wat nou wel en wat niet gezond is worden steevast voorpaginanieuws (mag je nou wel of geen brood, rood en bewerkt vlees, kweekvis, genetische gemodificeerde soja…?) Het kabinet zet op EU-niveau dit jaar vol in op de productverbetering, en afspraken over minder vet, suiker en zout in onze voeding. In het rapport ‘Voedselagenda voor veilig, gezond en duurzaam voedsel’ kondigt het kabinet aan om tijdens het Nederlandse EU voorzitterschap een conferentie hierover te houden, ‘om een gezamenlijke inzet van acties op productverbetering in de EU een impuls te geven’.

Wat eten we vandaag?

Van alles wat verandert blijft toch één vraag dezelfde en dagelijks terugkomen: ‘Wat eten we vandaag?’ Vast geen insecten, want hoewel in opkomst, moeten we daar in Europa nog heel erg aan wennen. We gaan op korte termijn ook niet massaal over op zeewier, en we worden niet op slag allemaal veganist. Wat er op ons bord ligt zijn: bonen! 2016 is namelijk door de FAO, de voedsel- en landbouworganisatie van de Verenigde Naties uitgeroepen tot ‘het internationale jaar van de boon’. Wereldwijd vinden initiatieven plaats die de boon als voedingsmiddel op de kaart moeten zetten, want bonen zijn gezond en de productie ervan legt weinig druk op het milieu. In Nederland is daartoe het Nationaal Comité Bonen opgericht, waarin verschillende maatschappelijke organisaties met het bedrijfsleven samenwerken.

Wat we verder, letterlijk, op ons bordje krijgen? Het Voedingscentrum is druk bezig om bestaande en nieuwe adviezen van de Gezondheidsraad (die in november 2015 werden gepubliceerd) in een zo kort mogelijke periode te verwerken in een nieuwe Schijf van Vijf. Die zal bij verschijning in de loop van dit (voor)jaar zeker voorpaginanieuws worden.