Verpakken versus verliezen

Het vinden van een duurzame verpakking voor voeding is een complex vraagstuk, dat vraagt om een multidisciplinaire aanpak waarin verschillende expertises hun kennis en kunde bundelen. Want ook al staat het gebruik van plastic voor verpakkingen flink ter discussie; voor een aantal levensmiddelen is het de beste optie om ze veilig en smakelijk te houden. 

Binnen het publiek-private onderzoeksproject 'Verpakkingen versus verliezen’ bundelen verschillende product-, verpakkings- en recyclingexperts van Wageningen University & Research en industriële partners hun krachten om een nieuw (duurzaam) evenwicht in verpakken en verpakkingen te vinden. Het doel: samen de functies waaraan een nieuw duurzaam verpakkingsconcept moet voldoen, opnieuw definiëren. 

Zo’n nieuwe definitie is noodzakelijk. De urgentie om plastic te verminderen krijgt een steeds breder maatschappelijk draagvlak. Ook de levensmiddelenindustrie en brancheorganisaties willen de hoeveelheid gebruikte plastic verpakkingen terugdringen om de uitstoot van broeikasgassen en het zwerfvuil te verminderen. Zo wil het CBL dat er in 2025 20% minder verpakkingsmateriaal in de winkels ligt en het resterende verpakkingsmateriaal moet voor 50% uit gerecycled materiaal bestaan. Ook de FNLI richt zich op verduurzaming: met duurzamere materialen, een betere inzameling en recycling van het verpakkingsafval. Verschillende NGO's, zoals de Plastic Soup Foundation, Natuur & Milieu en Zero Waste Movement, zijn zelfs voorstander van een veel radicalere aanpak. Ze pleiten voor een verregaande terugdringing van het gebruik van eenmalig bruikbare plastic verpakkingen, de invoering van herbruikbare verpakkingen en verpakkingen van duurzamere materialen. Daarbij kunnen we echter niet voorbijgaan aan de essentiële functies van verpakkingen voor voeding.

Een nieuw verpakkingsevenwicht  

Bij het ontwerpen van (nieuwe) verpakkingen voor voeding, gelden de zes basisfuncties van verpakkingen als uitgangspunt. Dit zijn 1. Omsluiting (verzamelen, opslag en vervoer); 2. Klanten informeren (etikettering); 3. Bescherming bieden, houdbaarheid verlengen; 4. Voedselveiligheid garanderen; 5. Gemak bieden; 6. Marketing. 

Er bestaat van oudsher een delicaat evenwicht tussen bovenstaande functies. Een ondoordachte of radicale verandering van één ervan, kan zomaar leiden tot een groot financieel verlies of nadelig milieueffect. Waarbij ‘het milieueffect’ in deze optiek niet alleen de duurzaamheid van het verpakkingsmateriaal betreft, maar de ‘footprint’ van het héle verpakte product, waarbij dus ook onder meer de opslag, het transport en het voorkomen van voedselverspilling wordt meegenomen. Bij duurzame voedselverpakkingen gaat het dus om veel méér dan alleen om het verminderen van plastic en beter recyclebare en mogelijk zelfs herbruikbare materialen. Omdat ‘recyclebaarheid’ steeds vaker als aanvullende eis wordt gesteld, wordt dit als zevende functie bij het verpakkingsevenwicht-concept gevoegd.

Verpakkingen versus verliezen

Een van de doelen van het publiek-private onderzoeksproject 'Verpakkingen versus verliezen’ van Wageningen University & Research is het herdefiniëren van de balans tussen de functies waaraan een nieuw duurzaam verpakkingsconcept moet voldoen. De gedetailleerde kennis van de experts op het gebied van productfysiologie, voedselveiligheid, verpakkingstechnologieën en recyclingtechnologieën vormen de basis voor een op maat gemaakt advies voor het vinden van dit nieuwe verpakkingsevenwicht. Wat zijn de mogelijkheden om de voedselverpakkingen duurzamer, recyclebaar of zelfs circulair recyclebaar te maken? 

Verpakkingen onder de loep

De eerste twee casestudies binnen dit project waren gericht op de verpakkingen van snoeptomaten en die van pluimveevleesproducten. De standaardverpakkingen voor snoeptomaten zijn bekers en emmers. Groot voordeel voor de verkoop is de zichtbaarheid van het product. Verder bieden deze verpakkingen een prima bescherming tegen mechanische beschadiging. De bekerverpakking van PET kan helaas nu nog niet gerecycled worden; de zwaardere PP emmer verpakking al wel, maar nog niet circulair tot nieuwe emmers voor tomaten. Ook kan niet worden uitgesloten dat deze kunststof-verpakkingen geen zwerfafval veroorzaken. Een kartonnen vouwdoosje met stansgaten is een alternatief. Daarvoor wordt geen plastic gebruikt. De bijdrage tot de vorming van zwerfafval is verwaarloosbaar. Een inherent nadeel is dat de klant de snoeptomaten slechts beperkt kan zien op het koopmoment, zodat de verkoop kan tegenvallen. Een compromisverpakking is een verpakking gemaakt van PP-folie die hangend kan worden aangeboden. Deze verpakking toont de snoeptomaten wel, maar gebruikt veel minder plastic, waardoor de bijdrage tot de vorming van zwerfafval minder zal zijn dan de emmerverpakking. Helaas kan PP-folie op dit moment alleen gerecycled worden tot mengkunststof waaruit alleen grote objecten kunnen worden gemaakt. Ook dat is dus niet circulair.

De standaardverpakkingen voor pluimveevleesproducten is een PET-PE schaal met een PET-PE topfolie, een plastic toplabel en een papieren onderlabel. Het PET maakt de schaal transparant en zorgt ervoor dat beschermende gassen binnen blijven, terwijl het PE garandeert dat de schalen op een betrouwbare wijze worden gesloten. Deze verpakking beschermt het kippenvlees heel effectief, waardoor er nauwelijks vlees verloren gaat. Helaas kan de verpakking door de laminaat samenstelling nu niet worden gerecycled. Er worden alternatieven op de markt gebracht met minder PE, zodat de verpakking in de toekomst makkelijker gerecycled kan gaan worden. Alternatieve verpakkingen die wel recyclebaar zijn en even goed functioneren zijn er nog niet. 

Grote dilemma’s

Verschillende recyclingbedrijven zijn bezig om zowel voor de PET bekers als de PET-PE vleesschalen recyclingprocessen te ontwikkelen. Hoeveel ontwikkelingsgeld en -tijd dit gaat kosten, is nog niet te zeggen. Dit plaatst de verpakkende industrie in een lastige positie. Zij willen graag dat al hun verpakkingen in ieder geval recyclebaar zijn en zo mogelijk ook circulair recyclebaar. Dat is wellicht mogelijk in de toekomst,… maar misschien ook niet. Wat is dan wijsheid? De nu niet-recyclebare verpakking aanhouden en wachten op verlossing? De nu nog niet recyclebare verpakking alvast geschikter maken voor een toekomstige recycling? Of rigoureus overstappen naar een diepvriesproduct?

De zoektocht naar meer circulaire recyclebare verpakkingen kan alleen slagen als álle stakeholders betrokken en gecommitteerd zijn, inclusief de burgers, kunststofindustrie en recyclingbedrijven. Levensmiddelenbedrijven kunnen meerdere duurzaamheidsstrategieën nastreven, zoals het beperken van voedselverspilling en van de milieueffecten van de combinatie levensmiddelenverpakking, het verbeteren van de recyclebaarheid, circulariteit. Al deze strategieën zullen leiden tot verschillende verpakkingsontwerpen. Maar alleen een georkestreerde aanpak van alle belanghebbenden kan leiden tot circulair recyclebare verpakkingen.

www.wur.nl/packwithimpact

Beeld schappen: ©Robby Fontanesi/shutterstock.com, beeld frambozen: ©Vladimir Nenezic/shutterstock.com