Herbruikbare glazen verpakkingen voor voeding

In de bierindustrie is hergebruik van glaswerk al decennialang mainstream. Is dat in de toekomst ook weggelegd voor ándere producten die in glas worden verpakt, zoals groenteconserven, jam en chocoladepasta? Floor Stefess, stagiair productontwikkeling bij Brinkers Food, verdiepte zich in de materie.

Het verduurzamen van de verpakkingsketen staat hoog op de maatschappelijke én politieke agenda’s. Als gevolg daarvan zijn voedselverpakkingen rap aan het veranderen. De focus ligt, zie ook de Europese SUP-wetgeving en PPWR, vooral op kunststof. Toch beginnen ook in de wereld van glazen verpakkingen de balletjes te rollen. Glas wordt al decennialang gerecycled, maar hergebruik in de voedingsindustrie is toch een ander verhaal.

Recyclen of hergebruik?

In mijn afstudeeropdracht voor de Master Industrieel Ontwerpen, ontwikkelde ik een framework om de introductie van herbruikbare glazen verpakkingen in de waardeketen te ondersteunen. Daarvoor onderzocht ik ondermeer wat de gevolgen van zo’n introductie voor de levensmiddelenindustrie zijn. En in hoeverre is de branche   klaar voor de introductie van herbruikbare glazen verpakkingen? Of zijn de risico’s die daarmee gepaard gaan toch te groot?

Glas is een monomateriaal. Daardoor leent het zich uitstekend om het eindeloos in dezelfde verpakkingsketen opnieuw te gebruiken. Het inzamelpercentage schommelt al jaren rond de 80%. De doelstelling van de Nederlandse overheid ligt op 90%; daar valt dus nog wel wat te winnen. Maar het recyclen van glas kost ontzettend veel energie. Een alternatief is herbruikbaar glaswerk. Ondanks de energie die nodig is voor vervoer en schoonmaken, vindt er in vergelijking tot het recycleproces na twee hergebruikcyclussen al een energiereductie van 50% plaats. Toch staat de industrie niet te springen om deze duurzame, en vaak ook goedkopere, herbruikbare verpakking te introduceren. Niet zo vreemd, want hergebruik van glazen verpakkingen brengt risico’s met zich mee. Er hoeft maar één potje niet helemaal schoon te zijn, en je hebt de poppen aan het dansen. Goede schoonmaakprocedures en controles op herbruikbaar glaswerk zijn in de levensmiddelenindustrie daarom cruciaal. Juist daar zit een groot pijnpunt: er zijn geen gestandaardiseerde procedures. Er is geen houvast.

Voedselveiligheidsstandaarden

De standaarden BRC, IFS en FSSC zijn ingericht op lineaire waardeketens waarbij verpakkingen afvalverwerkings- of recycleprocessen ingaan. Herbruikbare verpakkingen passen hier niet in; die horen in circulaire waardeketens, en daar zijn de standaarden nog niet op ingericht. Neem bijvoorbeeld de BRC, die de focus legt op enkelvoudige overeenkomsten tussen partijen, de traceerbaarheid van componenten en de standaardisatie van interne handelingen. Dit is niet toereikend voor een circulaire waardeketen waar meer dan twee partijen nauw samenwerken om het systeem mogelijk te maken. Traceerbaarheid is onmogelijk door vermenging van verpakkingen uit verschillende batches. Standaardisatie en uniformiteit zijn daarom niet alleen voor interne, maar ook voor externe processen van belang.

Floor Stefess

Reinigbaarheid

Een ander probleem is de reinigbaarheid. Glazen verpakkingen waarin vloeibare of ingemaakte producten zaten, zijn redelijk eenvoudig schoon te krijgen. Maar zodra je te maken hebt met viscose producten, zoals jam of chocoladepasta, wordt dat een ander verhaal. Om dit type restproduct te verwijderen, is er méér nodig dan alleen heet water. Daarbij komt dat consumenten er nog niet klaar voor zijn. Neem een herbruikbare glazen pot waar mogelijk ooit een keer pindakaas in heeft gezeten. Zelfs als de pot volledig schoon en gecontroleerd is, blijkt alleen al idee dat er mogelijk residu in is achtergebleven, voor hen een brug te ver. 

Bierbrouwerijen hebben een goede oplossing gevonden voor het probleem van de traceerbaarheid. Zij hebben hun waardeketen zodanig ingericht dat elke verpakking door middel van verschillende technologieën individueel gecontroleerd wordt. Als resultaat daarvan wordt de teller als het ware ‘gereset’: ieder flesje dat ná controle aan de strenge kwaliteitseisen voldoet, begint opnieuw aan zijn reis. Alsof hij voor het eerst een lineair proces ingaat. Zo wordt niet alleen de traceerbaarheid, maar ook de veiligheid gewaarborgd. 

Samenwerken

Helaas is dit systeem voor kleine tot middelgrote producenten geen haalbare oplossing. Zij hebben niet de mogelijkheid om een heel inzamelings-, reinigings- én controlesysteem te realiseren. Samenwerkingsverbanden tussen meerdere partijen zijn daarvoor essentieel; dat biedt financiële en logistieke mogelijkheden, en resulteert in een verzadigd systeem waarin relatief veel verpakkingen geretourneerd worden. Wat er nodig is om zo’n systeem op te tuigen? Allereerst motivatie vanuit de voedingsmiddelensector. Maar zonder overheidssteun gaat het niet lukken. Een heel belangrijke rol is bovendien weggelegd voor de eerder genoemde voedselveiligheidsstandaarden. Zij moeten heldere procedures voor het gebruik van herbruikbare glazen verpakkingen opstellen. Richtlijnen die houvast bieden en systeembrede uniformiteit creëren. Bedrijven kunnen leren van ervaringen van bestaande systemen voor herbruikbaar glaswerk. Dit helpt ze om de verschillende risico’s beter af te wegen.

We zijn als samenleving hard op weg in het terugdringen van materiaalgebruik voor kunststofverpakkingen en het verduurzamen van de verpakkingsketen. Laten we dan ook de stappen zetten om in de categorie glas het verschil te gaan maken. Als producent, logistieke partij en retailer, maar ook in onze rol als consument. Alleen als we er allemaal voor gaan, komen we dichter bij een duurzamere samenleving.