Biofilm: De sluipmoor­denaar in de voedings­in­dustrie

Het kan jaren goed gaan. Lage microbiologische waarden, met vlag en wimpel door ATP-metingen heen. Tot een onverwachte uitbraak van micro-organismen. Dit is een aanwijzing voor de aanwezigheid van biofilm, een onzichtbaar laagje dat een ophoping micro-organismen bedekt en open kan barsten. Gelukkig is er een manier om het te detecteren, te verwijderen en te voorkomen. 

Het is moeilijk voor te stellen dat alle metingen uitwijzen dat de hygiëne bij een voedingsmiddelenproducent in orde is, en deze toch kan worden geconfronteerd met een uitbraak van micro-organismen. Het is het sluimerende gevaar van biofilm.
Biofilm ontstaat doordat micro-organismen zich aan een oppervlak hechten en een polymeer afscheiden dat een beschermlaag vormt over de micro-organismen. Deze laag is voor reinigingsmiddelen en desinfectie ondoordringbaar. Wel kan biofilm zich opeens openen en zorgen voor een verhoogde concentratie van micro-organismen. Ondanks goed schoonmaken. Zo’n uitbraak vormt een bedreiging voor levensmiddelen, met als gevolg risico’s als recalls en soms zelfs ernstige calamiteiten.

Detectievloeistof voor biofilm

‘Het probleem is dat je het niet ziet’, legt Leo Frings van Qlean-tec uit. Qlean-tec ontzorgt op het gebied van hygiëne met eigen ontwikkelde reinigingsproducten en totaalconcepten op maat. Sinds kort past het bedrijf in samenwerking met en gespecialiseerde partner detectievloeistof toe voor biofilm op oppervlakten.
“Voor zover ik weet zijn wij de enige in Nederland die op oppervlakte biofilm direct zichtbaar kunnen detecteren. We spuiten een reactievloeistof op het oppervlak die verkleuring vertoont. Het kost een paar minuten. Bijna bij elk bedrijf waar wij zo’n audit uitvoeren, vinden we wel een vorm van biofilm of hardnekkige vervuiling, een mogelijk begin van biofilm.”

Reinigen en desinfecteren voorkomt biofilm niet 

Volgens Frings zijn vooral de vlees-, vis- en zuivelindustrie kwetsbaar. “Vis draagt zelf de listeriabacterie al bij zich. Ook in de vlees- en zuivelindustrie ontstaat snel bederf. Bovendien zijn er in een productieproces altijd plekken die voor schoonmakers moeilijk toegankelijk zijn, ondanks EHEDG." (Richtlijn voor het ontwerpen en bouwen van machines en ruimtes met als uitgangspunt dat micro-organismen zo weinig mogelijk kans maken zich te hechten, red.)
Wie denkt dat met goed schoonmaken en desinfecteren biofilm wel wegblijft, zit ernaast. “In theorie kan biofilm voorkomen worden als reiniging en desinfectie op iedere plek in het productieproces uitmuntend worden uitgevoerd,” vertelt Frings. “Maar dat is bijna onmogelijk. Het blijft mensenwerk, producten of materialen worden niet altijd goed toegepast.” Frings merkt bovendien dat desinfectie vaak wordt overschat. “Men denkt: we hebben gedesinfecteerd, het zit wel goed. Maar één minuut te kort desinfecteren, maakt al een verschil in het achterblijven van enorme hoeveelheden organismen boven de norm. Slecht desinfecteren kan zelfs leiden tot meer ontwikkeling van juist schadelijke bacteriën.”

Biofilm verwijderen en voorkomen

Zodra Qlean-tec biofilm heeft geconstateerd, is het belangrijk deze te verwijderen. Dat gaat volgens een strak protocol. Frings: “Afhankelijk van de biofilm zetten we een cocktail van enzymen in. Daarmee doordringen we de beschermende laag over de micro-organismen, die direct daarna volgens een proces van reiniging en desinfectie worden verwijderd.” Er zijn veel verschillende soorten enzymen. Ze breken organische vervuiling af, zoals eiwitten en vetten. Deze worden omgezet in kleinere, wateroplosbare bestanddelen. Enzymatisch reinigen standaard toepassen, is volgens Frings de aangewezen manier om de vorming van biofilm te voorkomen. “Sommige bedrijven zijn daar in het begin terughoudend in; het is immers een extra handeling in het schoonmaak- en desinfectieproces.”

Toegevoegde waarde voor retailer

Toch is Frings ervan overtuigd dat biofilm verwijderen en voorkomen, geen kostenpost is maar een toegevoegde waarde. ‘Om te kunnen leveren aan de retailmarkt moet je als voedingsproducent aan hoge normen voldoen. Als je kunt aantonen dat de kiemgetallen van jouw producten lager zijn dan bij andere producenten, dan hebben ze een langere houdbaarheid. De shelf life verbetert. De retailer behaalt zo hoger rendement.’
Frings licht toe: “Door enzymatisch reinigen toe te voegen aan reiniging en desinfectie, voorkom je dus niet alleen biofilm; de gehele hygiëne van je productieomgeving verbetert aantoonbaar en vertaalt zich naar het eindproduct. Daarmee kun je je onderscheiden en waarde toevoegen voor je klant. Bovendien hebben de producent en de retailer minder zorgen om negatief in het nieuws te komen door recalls.” 

Langer schoonmaken

“Op deze manier ben ik nog meer tijd kwijt aan schoonmaken. Mijn productie ligt dan stil”, denkt u misschien. Frings nuanceert: “Wij adviseren producenten over hun gehele schoonmaakproces. De plekken waar voedingsmiddelen fysiek langs gaan, zijn essentieel. Op andere plekken is besmetting van voedingsmiddelen juist praktisch niet mogelijk, terwijl die plekken nu mogelijk evenveel aandacht krijgen van de schoonmaker. Samen met onze klant analyseren wij hun productielocatie en stellen we een efficiënt reinigingsplan op dat voor die klant leidt tot maximale hygiëne.”

qleantec.com/nl

Fasen van biofilm van opbouw tot uitbraak