Ondernemers over de voedings­sector na corona

Nederland gaat langzaamaan weer open. Wat is er afgelopen jaar door de pandemie veranderd?  Wat staat ons nog te wachten? Ondernemers uit de food praten over de meest opvallende veranderingen in de markt. Wat blijft en wat gaat weer terug naar het oude? Met als uitgangspunt de resultaten onderzocht door ING over de invloed van de coronacrisis op de afzetmarkten van voedingsbedrijven. 

“Een spreiding van afzetmarkten, zowel qua segmenten als landen, is definitief verankerd op de strategische agenda”, zegt Ceel Elemans, sector banker Food & Agri bij ING, en moderator van de bijeenkomst. “Eerdere crises hebben de noodzaak hiervan ook al aangetoond.”

Klaas Fuite: ‘Zelfs bínnen de foodretail zagen we grote verschuivingen’

Vooral de eerste lockdown in 2020 hakte er stevig in voor bedrijven in de voedingsindustrie. Daarbij waren er meer verliezers dan winnaars: terwijl de foodretail met 7% pluste, liet foodservice een krimp zien van 31%. Dat verklaart waarschijnlijk ook het lichte productieverlies in de levensmiddelensector over 2020. Binnen de hele foodmarkt steeg het marktaandeel retail afgelopen jaar met maar liefst 10 procentpunt. “Ongekend”, zegt Thijs Geijer, sectoreconoom ING daarover. “Dat percentage schommelt altijd wel wat, maar doorgaans niet meer dan 1% op jaarbasis.” In zijn presentatie licht hij enkele opvallende resultaten van de recente ING-sectorstudie ‘De voedingssector na corona’ toe. Op het programma staat ook Klaas Fuite, CEO en mede-eigenaar van Bakkerij Fuite. Hij vertelt openhartig over de impact van corona op zijn onderneming.

Ondanks de versoepelingen, vindt de bijeenkomst online plaats. “Helaas,” aldus organisator van de bijeenkomst Seine Ligtenberg, directeur Food & Agri ING met spijt in zijn stem. “We willen verbinden, en ontmoeten elkaar liefst face-to-face voor een open discussie.” Gelukkig komt via Teams het gesprek onder leiding van Ceel Elemans, sector banker Food & Agri, goed op gang. Het lijkt erop dat iedereen is inmiddels gewend is aan deze vorm van communicatie. “Geweldig om te zien hoe ondernemers uit dezelfde sector - elk met zijn eigen specialisatie en subsector - elkaar inspireren, én van elkaar kunnen leren”, aldus Seine.

Alfred Bruin: ‘Voorspeld was dat het vriendelijker zou worden. Het wordt alleen maar gekker’

Veranderingen

Thijs Geijer haakt daar direct op in. Over deze structurele verandering van de rol van online in de maatschappij zegt hij: “Thuiswerken is door veel bedrijven geadopteerd als goed alternatief voor het kantoor. Ook onderwijsinstellingen gaan blijvend naar een meer hybride model. Dat betekent dat er in de toekomst meer consumptie thuis zal plaatsvinden. Een ander direct gevolg van deze ontwikkelingen, is dat het aantal vervoersbewegingen op de weg en in het OV, zeker voorlopig, minder zullen zijn dan vóór corona. Ook het internationaal toerisme en de zakelijke evenementen zijn vooralsnog niet op het oude niveau. Pas in 2022 is er op zijn vroegst sprake van een normaal festivalseizoen. De horeca heropent, maar het is een heropening met de handrem erop. De omzet die de retail afgelopen jaar naar zich heeft toegetrokken, zal ze willen behouden. Met prijs, positie, gemak en assortiment zullen ze de supermarkten de voormalige horecagast zoveel mogelijk proberen vast te houden.” 

“Zelfs bínnen de foodretail zagen we grote verschuivingen”, vult Klaas Fuite aan. “Sommige kleinere retailers hielden het niet vol, terwijl andere juist enorm floreerden. Wat het speelveld ook veranderde, is dat aan het begin van de coronapandemie Engeland uit Europese Unie stapte. Het land ging op slot, er werd niks meer uit Engeland geïmporteerd. Mede door de Brexit ziet ons klantportfolio er compleet anders uit.” 

Tjeerd Hoekstra: ‘In het begin van de crisis explodeerden de prijzen. We zitten nu weer op een normaal niveau’

De verschuiving in de markt van foodservice naar retail had veel gevolgen. Zo gaf Jantine Star-Heemskerk, Commercieel directeur Heemskerk Fresh & Easy in de sectorstudie al aan dat bij de groei van de vraag uit de retail opeens heel ándere producten dan wat zij normaal aan foodservice verkopen, centraal kwamen te staan. “Onze inkoopbehoefte veranderde. We hadden bijvoorbeeld meer ingrediënten voor verspakketten nodig, maar veel minder ijsbergsla.” 

Joost Rekker, CFO Borgesius, merkte dat de verkoop van dagvers brood in de supermarkt door corona onder druk kwam te staan. “Men ging de lokale bakker meer opzoeken én meer thuis bakken. Bovendien viel voor ons, door de eerste lockdown, van de één op de andere dag 80 procent van onze omzet in belegde broodjes en wraps weg. Die waren te koop bij de AH to go’s en tankstations. In gebak zagen we een enorme verschuiving in de vraag: dat ging van hele taarten naar stuks-gebak. Mensen willen tóch genieten. Thuis er wat van maken. Dat is een beweging die je nog steeds in volle breedte ziet.”

Tjeerd Hoekstra, CEO Rodé Vis: “Het was schrikken toen we de foodservice helemaal onderuit zagen gaan. De airlinebussiness ging zelfs ‘down to zero’. Gelukkig bedienen we ook de retail, daar konden we plussen. Wij liepen daarbij tegen een vergelijkbaar probleem aan als Borgesius: consumenten kopen geen kilo’s gerookte vis. De omschakeling van grote naar kleinere verpakkingen vroeg om extra flexibiliteit. Ook is er veel meer verpakkingsmateriaal nodig. Dat leidde tot hick-ups in levertijden.”

Gerrit Hellema: ‘Iedereen stortte zich op grondstoffen die zorgen voor meer vezels en minder suikers’

Klaas Fuite: “Over flexibiliteit gesproken: toen in de zomer 2020 alles weer open ging, begonnen de horecagroothandels als een gek te bestellen. We kregen het bijna niet geproduceerd. In oktober stond alles weer stil. Nu zien we met de heropening van de horeca hetzelfde gebeuren.”

Harry Niemeijer algemeen directeur en mede-eigenaar Elite, herkent dat: “Ik weet soms niet waar ik de mensen en grondstoffen vandaan moet halen om de besteldrift van foodservice tevreden te stellen! In periodes met aanscherping en versoepeling van coronamaatregelen schoten onze weekomzetten alle kanten op. Dat was ook een reden om tijdelijk een rem op diverse kosten en investeringen te zetten. Dit jaar gaan we onze investeringen weer opvoeren.”

Joost Rekker: ‘De vraag verschoof van hele taarten naar stuks-gebak’

Groei online

De behoefte van consumenten om online boodschappen te doen, is door de corona-uitbraak versneld toegenomen. De sterke toename van online webwinkels in 2020 (+40%) komt dan ook niet echt als een verrassing. Thijs Geijer: “Veel versspecialisten tuigden een webshop op, of voerden verbeteringen uit om meer bestellingen te faciliteren. Ook de online maaltijdbezorging is volwassener geworden, met veel keuze voor de consument. Toch wordt het lastig voor dit segment om de groei vast te houden, omdat die uit nood is ontstaan. Nu mensen weer écht uit eten kunnen, grijpen ze die mogelijkheid met twee handen aan. Wat wel zal blijven is dat een deel van de voedingsproducenten en handelaren die normaal gesproken primair leveren aan bedrijven (b2b), direct aan de consument (d2c) is gaan verkopen om een alternatief afzetkanaal aan te boren. Supermarkten als Albert Heijn, Jumbo en Picnic hebben investeringen naar voren gehaald, om aan de toegenomen onlinevraag te kunnen voldoen.”
Klaas Fuite bevestigt: “Wij leveren sinds 2015 brood aan Picnic. Die markt is vorig jaar gewoon verdrievoudigd.” 

Jantine Star-Heemskerk: ‘De retail verkocht andere producten. Daardoor veranderde ook ónze inkoopbehoefte’

Grondstoffenschaarste

Door corona is de focus op de gezondere producten toegenomen. Welke invloed heeft die trend gehad op de bedrijven? “Iedereen stortte zich daardoor op grondstoffen die zorgen voor meer vezels en minder suikers in producten’, antwoordt Gerrit Hellema, algemeen directeur en mede-eigenaar Hellema Hallum: “Wij hadden al succesvolle artikelen in dat segment, maar kwamen nu voor een nieuw probleem te staan: hoe kunnen we aan de toegenomen vraag voldoen terwijl er een tekort aan grondstoffen ontstaat? Gelukkig hebben we sinds een paar jaar enkele technologen uit Wageningen vast in diens genomen, voor de productontwikkeling. Investeren in kennis heeft ons veel gebracht; we zijn flexibeler om te switchen van grondstof A naar B, om hetzelfde effect te bereiken.”
Ook Bakkerij Fuite liep tegen grondstoffenschaarste aan. “Door de enorme groei, zijn onze contracten op grondstoffen veel eerder leeg getrokken dan gepland. Vanuit Azië wordt bovendien enorm aan onze grondstofmarkt getrokken. Daardoor worden we nu geconfronteerd met hoge grondstofprijzen, die bovendien maar blijven doorstijgen. Raapolie kocht ik januari 2020 nog voor 80 cent per liter, nu is dat al 1,30. Voor een pallet betalen we inmiddels al 15 euro, eind van het jaar verwacht ik een verdubbeling. In de plasticmarkt geldt de dagprijs. Kijkend naar de cijfers, moet je dan concluderen dat je vorig jaar enorm hard gewerkt, maar niks verdiend hebt.” 

Harry Niemeijer: ‘Onze weekomzetten schoten alle kanten op’

Alfred Bruin CEO en eigenaar van Royal Steensma: “Wij hebben een eigen plantage in Thailand, de grondstoffen zijn er. Maar hoe krijgen we ze naar Nederland? Waar containerprijzen, voor corona, rond de 3.000 euro lagen, is dat nu al opgelopen tot 10.000 euro. Die extra kosten kunnen we niet doorberekenen aan onze klanten, zeker dit jaar niet. De voorspelling was dat het vriendelijker zou worden. Het wordt alleen maar gekker.”
Harry Niemeijer: “Niet alleen de olieprijzen schieten omhoog. Tarwe, plastic, vlees; het gaat allemaal een bepaalde kant op. Voor mij mag er wel een crisis aankomen!”
Tjeerd Hoekstra is hoopvol en probeert de anderen een hart onder de riem te steken: “Wij exporteren veel seafood met het vliegtuig. In het begin van de crisis explodeerde ook die prijzen. Vrachten gingen van één naar zes euro per kilo. Dat herstelde zich na een maand of drie. We zitten nu weer op een normaal niveau. Hopelijk gebeurt dat ook met containers.”

Seine Ligtenberg: ‘Geweldig om te zien hoe ondernemers elkaar inspireren’

Samenvattend

De grondstofprijzen en distributiekosten zullen de eerste tijd blijven stijgen. Dat zet het rendement voor voedingsbedrijven nog stevig onder druk. Doorbelasting van de extra kosten aan afnemers, is vooralsnog lastig.
Een flink aantal bedrijven in de voedingsindustrie heeft door snel te schakelen, de schade weten te beperken. Breed inzetten op meerdere afzetkanalen, blijkt veelal de kern van het succes. Een van die kanalen is online; in meerdere sectoren zagen we afgelopen jaar een forse toename in online bestellingen: zowel van de boodschappen als die van de maaltijdbezorging. Beide categorieën groeiden vorig jaar met zo'n €800 miljoen naar een totale omzet van €5,5 miljard.

Thijs Geijer: ‘Online maaltijdbezorging is volwassener geworden’

“We bewegen ons toe naar een nieuw evenwicht,”, voorspelt Ceel Elemans tot slot. “Maar zover is het nog niet. Daarvoor is de markt te veel opgeschud. “De komende maanden voorzien we periodes van nieuwe verschuivingen: de eerste golf wordt veroorzaakt door de versoepelingen en het heropenen van de horeca. We verwachten een tweede golf van veranderingen, zodra de anderhalvemeter-maatregel wordt opgeheven.” 

Zijn er met al die veranderingen en verschuivingen ook ontwikkelingen die zo positief zijn dat ze mogen blijven? Klaas Fuite krijgt het laatste woord: “Jazeker!” lacht hij. “Mensen zijn zich door de coronapandemie meer bewust van hun gezondheid, van gezond zijn en blijven. Ze weten dat voeding daarin een belangrijke rol speelt; daar zie ik kansen voor de branche.” 

Ceel Elemans: ‘We bewegen ons toe naar een nieuw evenwicht’

Lees het volledige rapport 'De Voedingssector na corona'