Meer dan reiniging en hygiëne

Hygiënecodes, HACCP, desinfectie: als het gaat over reiniging en hygiëne in de voedingsindustrie is er niets nieuws onder zon. Of toch? Wij spraken zes experts: over managementsystemen die meten en analyseren, enzymatische reiniging tegen biofilms, een gloednieuwe opleiding Foodreiniging en over schoonmaakbewust inrichten en ontwerpen.

“Te veel bedrijven leven van dag tot dag, en van audit naar audit”, zegt Gert Visscher, directeur-eigenaar van Eco2Clean, leverancier van reinigings- en desinfectiemiddelen in de voedingsindustrie. Hij legt meteen de vinger op de zere plek; wet- en regelgeving en de controle daarop worden steeds strenger. “Een informatiemanagementsysteem kan inzicht geven en helpen om niet alleen op incidenten te reageren, maar structurele kwaliteitsverbetering en daarmee kostenbesparingen te realiseren.”

Software

Visscher vervolgt: “Bij een van onze grote klanten bleek, na metingen op alle tweehonderd inspectiepunten in ons informatiemanagementsysteem, dat zeventig procent van de afwijkingen voorkwamen in een specifiek type transportband. Extra desinfecties en grondiger schoonmaken hadden nauwelijks effect. Na onderzoek bleek de oorzaak een nieuwe weekmaker in de gebruikte kunststof, die gemakkelijker dan voorheen oploste in vetten. In de poreuze plekken nestelden zich vervolgens bacteriën. Na vervanging van de banden door banden zonder weekmakers, nam het bacterieniveau direct af.” Hago Food & Industry werkt met een softwaretool die ondersteunt bij schoonmaakplanningen, kwaliteitscontroles en veiligheidsrondes. René Bakker, accountmanager bij Hago (en van huis uit levensmiddelentechnoloog): “Dit helpt ons efficiënter te werken en verhoogt de kwaliteit. Zowel de operator als de schoonmaker heeft inzicht in het proces.” Ook Kleentec, reinigingsspecialist in de voedingsmiddelenindustrie, meet, analyseert en borgt met een digitaal systeem de voedselveiligheid. Algemeen directeur Bas Niemeijer: “Met Kleendesk ontzorgen wij onze klanten. Dankzij analyses ontstaat inzicht in hoe de reiniging en hygiëne ervoor staat. Daar kun je dan naar handelen.”  Yvette Kamps is directeur-eigenaar van Special Cleaning Company: een jong bedrijf, gespecialiseerd in industriële schoonmaak in Bunschoten. Zij stelt zelfs: “Schoonmaak als op zichzelf staande dienst leveren, is achterhaald. Het gaat erom dat je de hygiënestatus op orde houdt.”

‘s Nachts

Ook ontwikkelingen op personeelsgebied staan niet stil. De Arbeidstijdenwet brengt sinds een paar jaar enkele uitdagingen met zich mee. Bas Niemeijer (Kleentec): “Sinds de Arbeidstijdenwet is aangescherpt, is een continu-schema in de nacht verboden. Je moet als werkgever afwisseling bieden. Dit is lastig, want 80 procent van het werk dat wij uitvoeren gebeurt in de avond en nacht; vaak het enige moment dat de productie een paar uur stil ligt. Bovendien wíllen de meeste medewerkers ‘s nachts werken vanwege de toeslagen. In overleg met onze opdrachtgevers ontwikkelen wij nieuwe business cases. Om de schoonmaak ‘s avonds te borgen, kijken we welke werkzaamheden overdag kunnen worden uitgevoerd. Ik neem klanten mee in dat proces. Zij tonen meestal begrip omdat we altijd goede performance leveren.” René Bakker (Hago Food & Industry) heeft in de primaire keten dezelfde uitdaging. “In andere branches bieden schoonmaaktechnieken de mogelijkheid om ook overdag te werken. Bijvoorbeeld in bakkerijen, in de samenstellende industrie, en in de zuivel (babyvoeding).”

Basisopleiding Foodreiniging

Goed personeel vinden is moeilijk, vindt Yvette Kamps (Special Cleaning Company). “Vooral als je selectief bent.” Kamps kiest bewust voor een mix tussen ervaren personeel en medewerkers die nog opgeleid moeten worden. Dit doet zij grotendeels zelf: “Bij een van mijn klanten heb ik de gelegenheid om mensen op te leiden, een trainingslocatie.”

Hago heeft eigen SVS-docenten in dienst. SVS Opleidingen is een bekend opleidingsinstituut in de schoonmaakbranche. René Bakker: “We geven onze medewerkers de Basisopleiding Foodreiniging, en we zetten die docenten ook in om medewerkers van onze opdrachtgevers op te leiden.”

Kleentec stond aan de basis van de Basisopleiding Foodreiniging. Samen met SVS ontwikkelden zij de geactualiseerde versie die kort geleden is gelanceerd. Zelf kiest het bedrijf voor een brede aanpak: “We starten binnenkort met een compleet mbo-traject niveau 2, dat begint met de Nederlandse taal. Daarna volgt de Foodopleiding, VCA, techniek en tot slot verdieping in de klant.” Een duurzaam traject, waarbij het bedrijf ook nadenkt over de lange termijn. “We hebben nauwelijks verloop”, benadrukt Niemeijer.

Enzymen

Een schoonmaakbedrijf kan dus indirect bijdragen aan het mvo-beleid van een voedselverwerkingsbedrijf. Dat geldt ook voor leveranciers. “Al jaren zijn duurzame producten en minder schadelijke schoonmaakmiddelen de trend”, vertelt Gert Visscher (Eco2Clean). “Veel van onze klanten kiezen voor een mix van traditionele – die in aanschaf goedkoper zijn – en biobased (ecologische)  producten. Traditionele middelen maken overigens niet per definitie beter schoon. Sommige biobased producten zijn zelfs beter”, merkt Visscher op. “Wij bieden elke soort schoonmaakmiddelen aan. Mét advies.”

Eco2Clean werkt samen met een bedrijf uit België aan een nieuwe manier om biofilms te verwijderen. “Biofilms zijn nog gevaarlijker dan we al dachten”, zegt Visscher. “Micro-organismen in een biofilm communiceren met elkaar. Ze geven signalen aan andere micro-organismen als het te warm wordt of als er wordt gereinigd. Bijna niets is effectief, ook agressieve middelen niet. Daardoor is er kans op listeriabesmetting.” De nieuwe technologie werkt op basis van enzymen. “Enzymen breken biofilms af. Ze maken de film eerst kapot. Met desinfectie kun je vervolgens de losgekomen micro-organismen bestrijden.”

Problem solver

Dat het er in de schoonmaakindustrie steeds geavanceerder aan toe gaat, blijkt ook uit een techniek die Yvette Kamps toepast: nanocoating. “Bijvoorbeeld voor kitranden, die geven vaak problemen. Vuil hecht zich en bacteriën gaan in randen zitten. Een nanocoating werkt preventief. Bacteriën worden in de kiem gesmoord, ze krijgen geen kans om zich te hechten.” Een ander beproefde methode blijft droogijsstralen. Niemeijer: “Deze methode levert goed resultaat maar is arbeidsintensief. Een problem solver. Het is een relatief dure techniek maar soms de enige oplossing.” Nieuw is de toevoeging van chloordioxide aan het water die Kleentec gebruikt bij middendrukreiniging. “We testen daar nu mee. Met chloordioxide vervalt het nadelige effect van aerosols, de damp die in de ruimte blijft na stoomreiniging en waar nog vuildeeltjes in kunnen zitten. Dit draagt bij aan de beheersing van legionella, salmonella en listeria.”

Hago werkt, naast droogijsstralen,  ook met sodastralen. Binnen deze techniek is CO2 vervangen door natriumbicarbonaat met water. Bakker: “Vervuiling spoelt gemakkelijker weg en het waterverbruik is lager dan bij de gebruikelijke natte reiniging. Sodastralen is geschikt voor bijna alle industrieën, behalve waar echt alleen droog mag worden gereinigd.”

Wet- en regelgeving

Door aangescherpte wet- en regelgeving, nationaal én internationaal (BRC, IFS Food) voeren niet alleen certificerende instanties zoals de NVWA, maar ook retailers steeds vaker controles uit. En vooral voor retailers geldt: ze kunnen elk moment bij hen op de stoep staan. René Bakker (Hago): “De totale productieketen en de weg die ons voedsel aflegt, is ingewikkeld geworden. Het is niet altijd duidelijk voor welk gebruik een product bestemd is. Klantwensen lijken daarom soms op het eerste gezicht overbodig. Toch moeten we daar rekening mee houden.” “Vooral als er een incident is geweest, volgen extra maatregelen”, merkt Gert Visscher. “Extra zwaar en extra frequent. Vaak niet nodig, maar ze blijven vervolgens wel in het systeem. Op andere plekken in het schoonmaakproces gaat het juist altijd goed, daar is nooit een afwijking. Misschien kan het daar wel een tandje minder zonder op kwaliteit in te leveren. Daar kun je winst mee behalen.” Veel schoonmaakbedrijven en leveranciers van middelen ontzorgen bedrijven op dit gebied. Zij kunnen met hun systemen hygiëne monitoren. Onverwachte audits zouden dan niet meer voor onrust hoeven te zorgen.

Ontwerp en inrichting

Een ander onderwerp dat ten slotte aandacht verdient, is de inrichting van fabrieken en productieruimtes. Zijn vloeren, wanden en machines goed bereikbaar? Of is een productiestop nodig wanneer deze worden gereinigd? Zijn er dorpels, richels of beschadigingen waar vervuiling zich kan ophopen? Bewustwording over een schoonmaakbewust ontwerp neem toe. René Bakker (Hago): “We worden steeds vaker gevraagd om in de ontwerpfase van een machine of productielijn mee te denken. Zo zitten we met onder andere Bosch, Rittal, FrieslandCampina, Heineken en Gouda Holland in een werkgroep om betere richtlijnen te maken voor hygiënisch ontwerp. Een van de resultaten is bijvoorbeeld een nieuwe kabelladder zonder kabelbinders.” Ook Kleentec  wordt gevraagd mee te denken over inrichting en ontwerp in een fabriek. “Alleen,” zo merkt Niemeijer op, “er worden bijna geen nieuwe fabrieken meer gebouwd. Fabrieken zijn soms 25 jaar oud. Dan moet je dealen met de beperkingen en mogelijkheden die er zijn.”

Research

Vereniging Schoonmaak Research is een vereniging van schoonmaakbedrijven, leveranciers en adviesbureaus, dat onafhankelijk en wetenschappelijk onderzoek uitvoert naar schoonmaakmiddelen en –methodes. Zij publiceerden in 2010 de uitgave Schoonmaakbewust ontwerpen voor de voedingsmiddelenindustrie – Handleiding voor de hygiëne en voedselveiligheid. Volgens het bureau nog altijd actueel. Anton Duisterwinkel, een van de auteurs, is wetenschapsjournalist en al jaren betrokken bij onderzoeken naar schoonmaakmethoden en -middelen. Samen met Arnold Dijkstra, specialist in voedselveiligheid, schreef hij de adviezen. Duisterwinkel: “Deze uitgave kan schoonmaakbedrijven en producenten helpen om het gesprek aan te gaan. Je kunt als schoonmaakbedrijf bijvoorbeeld aangeven: “Zolang deze tegels kapot zijn, of dit afvoerputje verroest is, kan ik niet goed schoonmaken.” De winst: minder risico’s op incidenten en daarmee op imagoschade; eenvoudiger schoonmaken en dus goedkoper; beter beheersbare hygiëne. Is dat niet wat iedere voedingsmiddelenproducent wil?