Clean label: geen zuivere koffie

Een waarschuwing voor álle producenten die druk bezig zijn met het ‘clean label’ maken van hun voedingsproducten. Levensmiddelenadditieven die niet zijn goedgekeurd mogen niet in de handel worden gebracht én niet in levensmiddelen gebruikt worden. De NVWA gaat handhavend optreden wanneer zij bij een inspectie vaststelt dat een ‘clean label ingrediënt’ feitelijk niet-toegelaten additievengebruik is.

Er zijn steeds meer producten op de markt met een ‘clean label’: zonder E-nummers op het etiket. Omdat producenten wél de technologische functie van het additief willen behouden, zetten ze ‘clean label ingrediënten’ in. Denk aan citrus extract (ipv E330 -citroenzuur- of E300 – ascorbinezuur); gebufferd azijn (ipv azijnzuur) en plantenextracten zoals selderijextract en bietenextract (ipv nitriet/nitraat). Dit mag echter niet zomaar.

Wat is een additief?

Elke stof die bij de bereiding of vervaardiging van een levensmiddel wordt gebruikt en in het eindproduct aanwezig is, wordt wettelijk gezien als ingrediënt. Additieven zijn speciale ingrediënten die voor technologische doeleinden aan levensmiddelen worden toegevoegd. Het gebruik van additieven is strikt geregeld. Niet elk additief mag zomaar in elk levensmiddel mag worden toegevoegd.

Als ingrediënten aan levensmiddelen zijn toegevoegd móeten ze met de naam van de functionele categorie, bijvoorbeeld als conserveermiddel of anti-klontermiddel, én de naam van het additief óf het E-nummer in de lijst van ingrediënten staan vermeld. Dat geldt ook voor ‘clean label ingrediënten’. In de praktijk worden deze alternatieven echter als een ‘normaal’ ingrediënt in de lijst van ingrediënten vermeld.

Exploitanten van levensmiddelen bedrijven zijn van mening dat het dan gaat om ‘het toevoegen van een kenmerkend voedselingrediënt’ en niet van een additief. Maar, stelt de NVWA: Ieder ingrediënt dat aan de definitie van een additief voldoet, ís een additief. Zie ook de publicatie van NVWA 8 april 2021: additief of clean label ingrediënt in levensmiddel.

Veel clean label ingrediënten hebben géén goedkeuring als additief. Daarom mogen ze niet verhandeld of gebruikt worden.

Misleidend voor consument

NVWA vindt bovendien dat, omdat deze clean label ingrediënten, ofwel niet-goedgekeurde additieven, niet met hun technologische functie in de ingrediëntendeclaratie worden vermeld, dit misleidend is voor de consument.

‘De innovatieve aard van deze clean label ingrediënten is duidelijk en innovaties worden toegejuicht. Innovaties moeten alleen wel aan de wetgeving voldoen. Dus moeten deze clean label ingrediënten aan de additievenwetgeving voldoen’, aldus Charles Wijker, directeur Voeding, Gezondheid en Preventie bij de NVWA in een brief aan de branche.

Wat staat er in de wet?

• In artikel 4, lid 1 van Verordening 133/2008 is vastgesteld dat alleen additieven (opgenomen in bijlage II van de verordening) in levensmiddelen gebruikt mogen worden. Deze additieven die in Europa zijn toegelaten hebben elk een eigen uniek E-nummer.
• In de verordening staat ook, per categorie levensmiddelen, welke additieven daaraan toegevoegd mogen worden.
• Additieven moeten aan zuiver- en veiligheidseisen voldoen. In Verordening 231/2012 staan deze eisen per additief aangegeven.

Download het handboek additieven voor levensmiddelenfabrikanten op de site van de NVWA.

Praktijkvoorbeelden

Plantenextracten met nitraat 
Plantenextracten worden gebruikt als vervanging van nitriet/nitraat, of andere additieven. Er wordt bijvoorbeeld selderij extract of bietenextract met hoge nitraatgehaltes toegevoegd aan levensmiddelen. Het nitraat kan worden omgezet in nitriet, dat dezelfde stof is als het additief nitriet, maar dan in ongezuiverde vorm. Dergelijke extracten voldoen dus niet aan de specificaties en de zuiverheidseisen van Verordening (EU) Nr. 231/2012, en zijn dus niet toegestaan. Daarnaast worden dergelijke plantenextracten met nitraat/nitriet gebruikt in levensmiddelen waaraan het additief nitriet niet mag worden toegevoegd.

Citrusextract of aecerola-extract 
Dergelijke extracten worden bijvoorbeeld toegevoegd als vervanging van additieven met een anti-oxidant functie, bijv. E300 (ascorbinezuur), E301 (natriumascorbaat) en E330, (citroenzuur), voor kleurbehoud en conservering. Ook hier geldt dat het gaat om dezelfde stoffen als het additief, maar dan in ongezuiverde vorm.

Bamboevezels 
Als vervanging van bepaalde additieven die water binden (bijv. fosfaten), en die in het betreffende levensmiddel niet zijn toegelaten, worden soms bamboevezels toegevoegd. Dergelijke ingrediënten worden uitsluitend toegevoegd om een technologische functie te vervullen, namelijk het binden van toegevoegd water. Zij voldoen daarmee aan de definitie van een additief maar zijn echter niet toegelaten als additief.

Eén uitzondering, vier voorwaarden

De NVWA gaat handhavend optreden wanneer zij bij een inspectie vaststelt dat een ‘clean label ingrediënt’ feitelijk niet-toegelaten additievengebruik is. Hiervoor geldt een tijdelijke uitzondering, meldt de autoriteit in een brief aan producenten.

Voor clean label ingrediënten waarvoor op 16 juni 2021 een aanvraag voor toelating als additief was ingediend bij de Europese Commissie, zal de NVWA niet handhavend optreden, hangende de beoordeling van de aanvraag.

Hierop zijn vier voorwaarden van toepassing, namelijk dat: 
- het dossier compleet is volgens de EC;
- het dossier ingediend is vóór 1 januari 2022;
- het clean label ingrediënt op dit moment in de handel is en gebruikt wordt in levensmiddelen;
- het clean label ingrediënt op het etiket wordt gedeclareerd inclusief technologische functie.